محله سیس‌آباد؛ داستان علاقه مردم یک محله به باسواد‌ها

تاریخچه

اگر از اهالی محله سیس‌آباد درباره وجه تسمیه محل زندگی‌شان بپرسید، بیشترشان به ماجرای با‌سواد‌بودن سی نفر از اهالی محله‌شان در روزگار گذشته اشاره می‌کنند. به نقل اهالی در سیس‌آباد سه مکتب‌خانه وجود داشته که به کودکان آموزش می‌داده و مردم از روستا‌های مختلف برای خواندن یا نوشتن نامه به سیس‌آباد مراجعه می‌کردند و آن را به نام «سی‌سواد» می‌شناختند.

حال آنکه نهضت سواد‌آموزی در ایران از سال ۱۲۸۶‌خورشیدی شروع شد، اما پیشینه نام سیس‌آباد به دست‌کم دو قرن قبل از این ماجرا برمی‌گردد. بنا به کتاب «جغرافیای تاریخی شهر مشهد»، نوشته مهدی سیدی، اولین‌بار در وقف‌نامه مدرسه فاضل‌خان (یکی از مدارس قدیمی مشهد که اکنون فقط کتیبه آن باقی مانده است) در سال ۱۰۸۴‌قمری از مزرعه «سیس‌آباد» به‌عنوان یکی از رقبات وقفی مدرسه یاد شده است. بعد از آن سه‌بار دیگر هم در سال‌های ۱۰۸۷، ۱۱۲۹ و ۱۲۷۳ قمری از این مزرعه نام برده شده است که همگی نشان‌دهنده تاریخی‌بودن نام سیس‌آباد است.

در لغت‌نامه دهخدا «سیس» به‌معنای اسب جلد و تند‌و‌تیز معنا شده است و شاید بتوان با این معنا پیشینه نام این مزرعه تاریخی را به وجود اسب‌های تند‌وتیزش نسبت داد. هرچند که منبع قابل قبولی برای این ادعا وجود ندارد و فقط یک گمانه‌زنی معنایی است.

به گفته اهالی، ساکنان این آبادی برای درامان‌ماندن از حملات ترکمن‌ها و راهزنان دست‌به‌دست هم دادند و شش قلعه بنا کردند؛ قلعه‌هایی که بخش‌های به‌جا‌مانده از آن نشان می‌دهد چگونه چند قرن به‌خوبی از جان، مال و آرامش این مردم حفاظت کرده‌اند و اگر به‌دست ساکنان تخریب نمی‌شدند، امروز برای آن‌ها درآمدزایی بسیاری از طریق جذب گردشگر نیز به ارمغان می‌آوردند.

سیدعلی سیدی ۶۰ ساله است و از اهالی قدیمی سیس‌آباد. او در خاطراتش گفته است: همه خانه‌های روستا در شش قلعه به نام‌های قلعه نو، نقیب، مسجدی، داروغه، عیش‌آباد و کناری قرار داشتند. این قلعه‌ها در‌های بسیار بزرگ و محکمی داشتند. روستای سیس‌آباد حدود هزار هکتار زمین داشت و همه اهالی به‌صورت خانوادگی در آن‌ها به کشاورزی و دامداری مشغول بودند.

البته در اینکه اهالی سیس‌آباد از گذشته علاقه ویژه‌ای به کتاب‌خوانی داشتند، شکی نیست. به گفته اهالی کشاورزان و دامداران پس از یک روز سخت کاری در خانه یکی از اهالی که سواد خواندن داشت، جمع می‌شدند و در کنار هم شب خوشی را می‌گذراندند. جالبی هم‌نشینی‌ها به این بود که میزبانان با خواندن کتاب از میهمانان پذیرایی می‌کردند. افرادی که خواندن و نوشتن می‌دانستند، همیشه جایگاه ویژه‌ای در میان مردم سیس‌آباد دارند.

در اواسط دهه پنجاه مهاجرت به سیس‌آباد افزایش یافت. بسیاری از اهالی یک روستا به‌صورت جمعی وارد سیس‌آباد می‌شدند و همین امر حتی باعث نام‌گذاری معابر آن محدوده به نام زادگاه این مهاجران می‌شد. از میان رزمندگان این روستا سه نفر به نام‌های شهیدان محمد جهانگیری، حسن محمدی و سیدحسن هاشمی‌زو در قامت سردار به شهادت رسیدند و چهارده شهید دیگر نیز تقدیم دفاع مقدس شد.

روستای سیس‌آباد، پس از انقلاب اسلامی به‌ویژه در دهه‌۸۰ ضمیمه شهر مشهد شد.

بافت

محله سیس‌آباد ۱۹۹‌هکتار وسعت دارد و در هر هکتار آن ۵۰‌نفر سکونت دارند که از میانگین شهری مشهد کمتر است و می‌توان گفت محله سیس‌آباد یکی از محلات کم‌جمعیت مشهد است. ۶۲‌درصد مساحت محله سیس‌آباد به باغات کشاورزی اختصاص دارد و فقط ۱۳ درصد آن مسکونی است.

در چهل سال گذشته بافت تاریخی روستای سیس‌آباد به‌دست ساکنان جدید و قدیمش به‌سرعت تخریب شد و به‌جای دیوار‌های تاریخی و مرتفع، معابر کم‌عرض و غیراستاندارد شکل گرفت. با افزایش حضور مهاجران از دیگر نقاط کشور، به‌ویژه شهر‌ها و روستا‌های سه استان خراسان بزرگ، سیستان‌وبلوچستان و یزد به این آبادی، سرعت تخریب خانه‌های بزرگ روستایی نیز شدت گرفت و آن‌ها مدام کوچک و کوچک‌تر شدند و البته ساکنانش متناسب با محدوده‌ای که مهاجران در آن زندگی می‌کردند، نام همان شهر را گرفتند.

بیشتر خانه‌های مسکونی محله سیس‌آباد ویلایی و یک‌طبقه است. شهرک امید با چند مجتمع مسکونی در این محله قرار دارد.

دسترسی

محله سیس‌آباد به خطوط قطار‌شهری دسترسی ندارد. بولوار رسالت (جاده سیمان) راه ارتباط این محله با شریان‌های درون‌شهری است. این محله جزو محلات حاشیه‌ای شمال شرق مشهد است. ایستگاه‌های اتوبوس این محله در حاشیه بولوار رسالت قرار دارد و دسترسی به آن برای اهالی سخت است. از هر نقطه محله سیس‌آباد تا ایستگاه اتوبوس به‌طور میانگین ۲۸۳‌متر راه است.

مراکز فرهنگی و رفاهی

• خیابان رسالت ۹۱ به‌واسطه اینکه به خیابان طبرسی‌شمالی منتهی می‌شود، یکی از معابر پرتردد محله سیس‌آباد است.
• مسجد صاحب‌الزمان (عج) خیابان رسالت‌۹۱ حدود یک قرن قدمت دارد.
• مدرسه علمیه الزهرا (س) سیس‌آباد، فعالیتش را از سال ۱۳۸۰ آغاز کرده و در سال ۱۳۹۱ یکی از مدارس علمیه رسمی مرکز مدیریت حوزه علمیه خراسان شده است.
• محله سیس‌آباد یک دبستان، یک درمانگاه و چهار مسجد دارد.
• پارک خطی سیس‌آباد در انتهای رسالت‌۹۱ یکی از پاتوق‌های اهالی است.

حدود جغرافیایی

محله سیس‌آباد در حاشیه راست جاده کارخانه سیمان از رسالت‌۸۱ تا رسالت‌۱۱۱ گسترده است. این محله ازغرب به محله‌ طبرسی شمالی، از جنوب به محله دروی و از غرب به محله مهر مادر محدود می‌شود.